Polarisatie – Bart Brandsma

Al mijn hele leven schrijf ik boeken en schriftjes vol met inspiratie. Ik heb aantekeningen over honderden boeken gemaakt. In april 2020 greep ik #the100dayproject op Instagram aan, om eens wat met al mijn schrijfsels te gaan doen. Nu post ik daar dagelijks een tekening over mijn mooiste #boekvindsels. Hier mijn derde serie vindsels over het boek Polarisatie van Bart Brandsma.

Dit boek heeft mij enorm beziggehouden, omdat de grote patronen die hij beschrijft in mijn ogen zo belangrijk zijn om te herkennen voor ieder mens. Dit boek is vooral geschreven voor professionals die in hun beroep te maken hebben met polarisatie (wijkagenten, crisismanagers, burgemeesters of docenten om maar wat voorbeelden te geven). Maar ik denk dat het voor ieder mens, ook de kapper, de bakker om de hoek, een schoolpuber of een sterrentherapeut zoals ik, nuttig is om hierover te leren. Dus hier mijn mooie vindsels uit dit boek!

Brandsma geeft met veel voorbeelden een helder overzicht hoe polarisatie ofwel wij-zij denken tot stand komt. Ik kwam het op het spoor door een YouTube filmpje ‘Cartoon Polarisatie’. Een aanrader om even te kijken. Daar hoorde ik over de vijf rollen die hij beschrijft. De pushers heb ik hier getekend met een knipoog naar mijn eigen vakgebied (astronoom-astroloog). Daaronder de joiners: degenen die hun wijsheid zoeken in hard studeren of juist door goed naar hun lijf te luisteren. Zelf voelde ik altijd een missie tot bruggenbouwer. Ik erken nederig zijn waarschuwing bij deze rol: ‘de bruggenbouwer denkt ten onrechte dat hij een brug kan bouwen vanuit het midden van het ravijn’. De oplossing ligt in de versterking van het middenveld. Leider zijn te midden van de ‘Silent’, luisterend en bewust van alle invalshoeken.

‘Een conflict is het kleine broertje van polarisatie’, stelt Brandsma. Conflicten horen bij het leven. Mooi vind ik dan ook zijn opmerking: ‘Vrede is niet de afwezigheid van conflicten, vrede is een lange rij van conflicten waar goed mee om is gegaan’. Conflicten kunnen wel polarisatie voeden. Dat gebeurt als we conflicten als het tegenovergestelde van vrede beschouwen en we de schuldige gaan zoeken. Dat levert brandstof die de pushers van de polarisatie graag benutten. Zij doen alsof we in de basis totaal verschillende dingen nastreven. Brandsma laat zien dat we in een conflict juist hetzelfde willen bereiken, maar op een andere manier. Dus ik zou zeggen: focus op de overeenkomsten en blijf nieuwsgierig naar de verschillen! Samen lossen we het op.

Bart Brandsma heeft me bewust gemaakt van een blinde vlek die ik – en velen met mij – hebben als het gaat om dialoog. Lang heb ik gedacht dat een dialoog in bijna alle omstandigheden een goed idee is. Zet de strijdende partijen bij elkaar en praat het uit, doe niet zo moeilijk, dacht ik dan. We hebben talloze goede methodieken om dat gesprek aan te gaan. Hij toont echter bijzonder helder aan dat de meeste van deze technieken voornamelijk in de preventiefase van een conflict werken, maar stukken minder als de gemoederen al verhit zijn. Pushers gebruiken argumenten uit de dialoog dan maar al te graag als brandstof om de polarisatie verder op te stoken. Met al mijn voorliefde om beide kanten van de zaak te nuanceren, voed ik soms de demonen… Opletten geblazen dus, en bij twijfel zijn boek er nog eens bij pakken! 

Spannend om de tekening met uitspraak over religie onder de aandacht te brengen! Dat komt omdat ik best wat mensen ken die makkelijk eruit flappen dat religie problemen veroorzaakt. Het mooie aan Brandsma’s boek vind ik dat hij uitgaat van een mensbeeld waarbij conflicten ontstaan omdat we hetzelfde willen, niet omdat de mensen verschillen. Als hondenbezitters en ouders van spelende kinderen beiden een veldje willen benutten, dan is er geen conflict tussen mensen die wel en mensen die niet vies zijn van hondenpoep. Dan is er een conflict omdat groene veldjes schaars zijn. Geloof of spiritualiteit kunnen juist ingezet worden om te motiveren tot samen delen. Vredelievendheid is immers de basis van alle grote religies.

Ik ben lang op zoek geweest naar één ultieme waarheid, een wereldbeeld waarin ik mijn wetenschappelijke kennis, religieus gedachtegoed van voorouders en eigen spirituele ervaringen kon verbinden. Dat lukte me nooit. Brandsma’s boek heeft me laten ervaren dat ik niet langer naar het ultieme middelpunt van deze grafiek hoef te zoeken, maar dat het voldoende is om met veel mensen in de middencirkel te bewegen. Daar kunnen we fijn samenleven en veel van elkaar leren. Hij legt met hulp van dit model van Klaas van Egmond uit, dat we behoefte hebben aan leiders in het midden, luisterend en zich bewust van alle invalshoeken. Met een visie die verbindt, rust brengt, niet de ferme taal van pushers weerspreekt (dat voedt polarisatie) maar mild is. Eenzijdigheid aan de buitenkant van de cirkels is het kwaad. Juist de diversiteit in het midden is het tegengif hiervoor. Ook journalistiek kan hierbij helpen. Constructieve journalistiek blijft weg van dader-slachtofferschap (voedt polarisatie) en schrijft berichten die hoop bieden over herstel en veerkracht bij een conflict bijvoorbeeld.

Dank Bart Brandsma voor dit belangrijke boek. Ik hoop dat nog veel mensen het gaan lezen.