Met mijn ziel onder de arm – Riet Fiddelaers-Jaspers

In april 2020 greep ik #the100dayproject op Instagram aan, om een eerste versie van dit boekvindsel over ‘Met mijn ziel onder de arm’ van Riet Fiddelaers-Jaspers te schrijven en tekenen. Destijds mijn vijfde boekvindsel. Inmiddels (augustus 2022) gebruik ik deze tekeningen zo vaak in mijn praktijk, dat ik de tekeningen in overleg met Riet up to date heb gebracht en in een digitale versie heb gegoten. De tekst hieronder is op enkele kleine correcties na nog ongewijzigd.

Dit boek kwam ik tegen tijdens mijn opleiding bij Phoenix. ‘Leven met verlies, leven met kwetsbaarheid is een van de belangrijkste taken in ons leven. Het gaat om de vraag hoe we de poorten van ons hart open kunnen houden en kwetsbaarheid en kracht kunnen verbinden. Hoe we een sterke rug kunnen ontwikkelen en een zachte voorkant kunnen houden. Hoe we kunnen groeien rondom verlies’. Dit boek heeft me geholpen woorden te vinden voor het proces waar ik doorheen ben gegaan. Woorden die ik graag weer met jullie deel, want iets of iemand verliezen overkomt ons allemaal.

Het gedicht op tekening twee vat voor mij een belangrijke kern samen: niet verwerken maar verweven van verlies. Riet schrijft: ‘Rouwen is niet iets waar je een streep onder kunt zetten, je over het verlies heen kunt zetten en doorgaan met je leven. Het vraagt juist om met het verlies te leven en een manier te vinden om het te integreren in je leven’. Dit betekent leren leven met kwetsbaarheid: je opnieuw met iets of iemand durven verbinden, wetende dat je het risico op nieuwe rouw loopt. ‘De draad weer oppakken? Wellicht, maar die draad is nu anders gesponnen, nu het verlies door je leven geweven is’.

‘Rouwen doe je op alle fronten, met elke vezel van je lijf: in gedachten (hoe heeft het zo kunnen gebeuren), in gevoelens (verdriet, pijn, boosheid, angst, verwarring), in je lijf (moeheid, lichamelijke klachten), in de waarneming van de wereld om je heen (zoveel is hetzelfde en toch lijkt alles anders) en op identiteitsniveau (wie ben ik zonder jou, wie ben ik zonder werk). (…) ‘Rouw heb je aan te nemen, niet altijd onmiddellijk maar op enig moment. Niet genomen rouw belemmert je groei en ontwikkeling en verhindert je gebruik te maken van je eigen kracht’.

Ik voelde door alle rouw heen voortdurend de liefde. Het is zo verweven. De uitspraak van Suurmond op tekening drie vind ik daarom duizend keer mooier dan ‘rouw is de achterkant van liefde’, die voor mij meer een tegenstelling oproept.

‘De omgeving zet mensen soms aan om het afscheid uit de weg te gaan met de boodschap dat je sterk moet zijn. Het verstand wordt voor het gevoel geschoven. (…) Troosten betekent niet het verdriet weghalen, troosten kan het verlorene niet terugbrengen, maar het helpt wel tegen eenzaamheid. Als trooster ben je net zo machteloos als de rouwende.’ Riet beschrijft mooi hoe troost bieden nabijheid is. Nabijheid, nabijheid, nabijheid en dan heel af en toe misschien een beetje uitzicht op de toekomst bieden. Verdriet erkennen in plaats van het op te lossen, als trooster de onmacht ook verduren. Het is de emotionele beschikbaarheid die leidt tot biologische kalmte.

Riet schetst de metafoor van de roeiboot met twee roeispanen (het duale procesmodel is de officiële term). De ene roeispaan gaat over het aannemen van je verlies, de pijn en het verdriet, herinneren. De andere roeispaan is gericht op doorgaan, het aannemen van je nieuwe leven, je nieuwe realiteit. Beide kanten zijn nodig om te kunnen sturen, als je maar met één spaan roeit, blijf je rondjes draaien. Hoe we dit doen, hoe we omgaan met emoties, of we ons makkelijk laten troosten, of we gewend zijn door te bikkelen, heb je vaak al in je vroege jeugd geleerd. Jouw jongere ik heeft de roeispanen dus ook deels in handen. Het heeft mij geholpen om af en toe eens na te gaan welke Karin aan het roeien was, en mijn kleine ikje te helpen door met mijn volwassen zelf het roeien weer over te nemen.

Het boek volgt in haar hoofdstukken de verliescirkel. Stap voor stap beschrijft Riet hoe we bij alles waar we van houden door deze cirkel lopen. Wanneer we alle stappen doorlopen verweven we elk verlies groot of klein in ons leven en kunnen weer opnieuw contact maken. Wanneer er ergens in de cirkel een blokkade optreedt, wordt het moeilijker om opnieuw verbinding te maken. Het boek helpt je zicht te krijgen op eventuele blokkades en delen van de cirkel alsnog te doorlopen. Ze schrijft: ‘Rouw en liefde horen bij elkaar dus hoef je niet over je verlies heen te komen. Je kunt zo om je verlies heen groeien. Het doet recht aan wie of wat je hebt verloren en het doet recht aan jouzelf.’

Dank Riet voor alle wijsheid die je me gebracht hebt.